افچنگ دیار اهل دل ... دیار دلداران

آیا می توان برای ماهواره و کارکردهای آن حد و مرزی شناخت؟

آیا ماهواره را می توان پدیده ای با آثار کاملاً منفی محسوب کرد؟

ماهواره در میان مردم ایران از چه جایگاهی برخوردار است؟

ممکن است این سؤالات و سؤالاتی از این دست، در اذهان شما بدون پاسخ باقی مانده باشد، در این مقال؛ قصد طرح چند مطلب در مورد ماهواره را دارم و پاسخ به سوالاتی از این دست؛ به خواننده فهیم واگذار می شود.

برخی از کارکردهای ماهواره بدین قرار است:

1-کارکرد ارتباطی و اطلاع رسانی: برنامه های تلویزیونی که در نقاط مختلف دنیا تولید می شوند؛ به آسانی از طریق شبکه های بسیار متنوع و فراگیر در دسترس مخاطبان قرار می گیرند. برای این برنامه ها، مخاطبان آن و اهدافی که دنبال می کنند، نمی توان حد و مرز مشخصی قایل شد. مخاطب، تنها با فشار دادن یک دکمه، با دنیایی از تصاویر بدیع، دیدگاه های متکثر، دانسته ها و خوراک فکری متنوع مواجه می شود و در حقیقت جریانی که او را فرا می گیرد همچون سیلی بنیان کن او را با خود می برد. در این پدیده ی ارتباطی؛ می توان همزمانی عرضه ی ارزش ها و ضد ارزش ها را به عینه مشاهده کرد و برای جامعه ای که مختصات دینی دارد؛ به نظر می رسد موضع گیری در قبال این پدیده، ضروری است.  بدیهی است هرچه جذابیت یک فرهنگ که به واسطه ی این پدیده ی ارتباطی به ما عرضه می شود، بیش تر باشد، احتمال مخاطب یافتن و طرفداری از آن در سایر فرهنگ ها بیش تر خواهد بود.

2-کارکرد فرهنگی و آموزشی: از مهم ترین اثرات شبکه های ماهواره ای؛ تحت تأثیر قرار دادن ارزش ها و زیر ساخت های فرهنگی جوامع است. افرادی که امروزه لحن و ادبیات، اصطلاحات، شیوه ی زندگی و حتی طرز فکرشان با فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی مطابقت کم تری دارد، نمونه هایی از این دست هستند که معمولاً تحت عناوینی چون تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی و... با این مباحث آشنا شده ایم. بحث بر سر خوب و بد این امور و ارزش گذاری آن ها نیست بلکه سخن این جاست که رسانه ها، خصوصاً ماهواره؛ نوعی دگرگونی تدریجی در فرهنگ جوامع به وجود می آورد که البته می توان آن را به نوعی در راستای دهکده ی جهانی و جهانی شدن ارزیابی کرد. متأسفانه برخی به صورت مطلق این رسانه را نابودگر ارزش های دینی تصور می کنند و گرایش به آن را برابر با بی بند و باری و لامذهبی تلقی می کنند حال آن که برنامه های یاد شده، اثرات مثبتی نیز به ارمغان می آورد.

3-کارکرد تفریحی:برای عده ای،ماهواره تنها وسیله ی گذران اوقات فراغتبه شمار می آید که صدا و سیمای داخل کشورها با نگاهی جدی تر به افراد،نیازها و خواسته های اکثریت میتوانند این نیاز را تا حدود زیادی مرتفع کنند.

نکته ی قابل ملاحظه،نحوه ی مواجهه ی مردم و مسؤولین با این پدیده است؛ با مسدود کردن و مانع شدن استفاده ی مردم از شبکه های ماهواره ای، تنها صورت مسأله را پاک کرده ایم، در صورتی که نظام سیاسی از طرق مختلفی چون: نظام آموزشی، رسانه ها، تبلیغات و... می تواند جامعه و افراد را در مواجهه با این پدیده واکسینه نمود و با آزاد سازی آن، هم حق انتخاب برنامه ی مورد علاقه ی مخاطبین را به آنان بازگرداند و هم به شعور مخاطبین خود احترام گذاشته باشد تا انتخاب آن ها آگاهانه و از روی اختیار صورت گرفته باشد، همان طور که در مواجهه با پدیده هایی چون ویدیو و اینترنت نتوانستیم این واقعیت ها را نادیده بگیریم؛ در رویارویی با ماهواره نیز باید به زیر ساخت های فکری، فرهنگی، ارزشی، اعتقادی و باورهای مردم توجه کرد و آن ها را تقویت نمود تا همگی نسبت به آسیب های گریز ناپذیر ماهواره در امان مانده و خود؛ به انتخاب برتر دست پیدا کنند.

این نکته را نباید فراموش کرد؛ ترس از سیطره ی غرب و کوشش برای رهایی از آن، موجب غفلتی می شود که به جای رهایی، ما را به تسلیم در برابر فرهنگ غرب رهنمود کند.

- چرا به خود زحمت ندهیم تا راهکارهای بلند مدت و عمیق در رویارویی با پدیده های فرهنگی پیدا کنیم؟

- چرا فرهنگ استفاده ی مناسب از این چنین وسایلی آموزش داده نمی شود تا بتوان از مزایای آن نیز فیض برد و از عوارض آن مصون ماند؟

با تکیه بر فرهنگ ناب اسلامی و ایرانی به راحتی می توان به مقابله ی با اثرات نامطلوب ماهواره و هر ابزار فرهنگی دیگر شتافت.

ما باید در زیر ساخت های فکری جامعه ی خود بازنگری کنیم تا مصرف کننده ی صرف این محصولات فرهنگی نباشیم. با این استدلال که این پدیده ی جهانی، مضراتی دارد، نمی توان به طور اساسی آن را کنار گذاشت.

این جریان کناره گیری، محدودیت و ممنوعیت را تا چه زمانی می توانیم ادامه دهیم؟

- آیا فرهنگ ما آن قدر سست و بی پایه است که با ورود شبکه های ماهواره ای ارزش ها و باورهای ما فرو می ریزد؟

- آیا با ایجاد محدودیت می توان به مقابله با پدیده های فرهنگی رفت؟

- آیا می توان با صدور بخشنامه و دستور العمل و قوانین دور از واقعیت تنها بر استفاده ی غیرقانونی از آن تاکید کرد؟

با این روش؛ ما به مرور شهروند پایبند به قانون را تبدیل به فردی کرده ایم که به خاطر تخلف از قانون ممنوعیت استفاده از برنامه های ماهواره ای، قبح عمل خلاف قانون برایش شکسته شده و به تدریج پایبندی خود به قوانین دیگر را نیز که لازمه ی حفظ نظم و بقای جامعه می باشد، از دست می دهد.

گذشته از همه ی این موارد، ما هنوز کاملاً موفق به شناخت و بهره گیری از ظرفیت ها و امکانات این پدیده ی ارتباطی جهان شمول نشده ایم. مثلاً در حوزه ی آموزش، با شناسایی و معرفی کانال هایی با محوریت آموزش، می توان مخاطبان این رسانه ی ارتباطی را در جهت صحیح و استفاده ی بهینه از ماهواره که درآینده ای نه چندان دور مهمان ناخوانده ی خانه های همه ی ما خواهد شد، رهنمون گشت.

در خاتمه نظر برخی از مراجع تقلید در مورد ماهواره تقدیم علاقه مندان می شود.

استفتائات مراجع تقلید در مورد ماهواره:

نظر مراجع تقلید در مورد داشتن و استفاده از ماهواره متفاوت است، که من آن را به سه قسمت تقسیم کرده ام:

1- مراجع تقلیدی که داشتن ماهواره را جایز نمی دانند:

- آیت الله بهجت1- آیت الله مکارم شیرازی2- آیت الله نوری همدانی3

2- بعضی از مراجع تقلید داشتن آن را در صورتی که مفسده ای نداشته باشد، جایز می دانند:

آیت الله سیستانی4- آیت الله وحید خراسانی5- آیت الله صافی گلپایگانی6

3- مراجعی که، داشتن آن را در صورت نداشتن مفسده جایز می دانند، ولی مشروط به این که قانونی در مورد آن وجود داشته باشد، رعایت قانون را واجب می دانند:

آیت الله فاضل لنکرانی7 آیت الله خامنه ای8- آیت الله میرزا جواد تبریزی9

تهیه و تنظیم: مجید دواچی

منبع: اینترنت(با دخل وتصرف)

پی نوشت:

1- آیت الله بهجت:

کتاب جامع المسائل- آنتن ماهواره:
سوال 692- آیا آنتن ماهواره جزو آلات لهو است؟ خرید و فروش و استفاده از آن، چه حکمى دارد؟
جواب: با وجود فساد، استفاده از آن و خرید و فروش آن جایز نیست.

- آیت الله مکارم شیرازی:

کتاب استفتائات- جلد اول- فصل 16- سؤال 616 ـ خرید و نصب آنتن هاى ماهواره اى در منازل چه حکمى دارد؟
جواب: آوردن این گونه وسایل در منازل که غالباً موجب فساد است جایز نیست و خرید و فروش آن حرام است.

3- آیت الله نوری همدانی:

سوال 453 - نگاه کردن و گوش کردن به برنامه های ماهواره چه صورت دارد ؟
جواب: در صورتی که موجب انحراف فکری و اخلاقی نباشد جائز است .

4- آیت الله سیستانی:

سوال: در مورد خرید و فروش ماهواره کمی توضیح دهید؟

پاسخ: معظم له نگهداری آن را به کسی که برخودش و یا برخی اعضاء خانواده اش مطمئن نیست که استفاده حرام از آن نبرد اجازه نمی دهد.

کتاب استفتائات-خرید و فروش-خ

سوال: با توجه به این که برنامه های ماهواره شامل برنامه های مفید وعلمی نیز هست، نظر حضرتعالی در رابطه با استفاده از ماهواره چیست؟

پاسخ: استفاده از برنامه های مباح آن اشکال ندارد.

کتاب استفتائات-ماهواره-م

5- آیت الله وحید خراسانی:

سوال 486 - آیا استفاده از آنتن ماهواره برای مقاصد مباح و شرعی چه حکمی دارد؟ (با توجه به اینکه اینجانب یک محقق هستم و درباره مسیحیت و یهودیت تحقیق می‌کنم)

جواب: در فرض سؤال در صورتی که خوف انحراف عقیده یا سستی در مسائل شرعی نباشد و یا ارتکاب حرام برای دیگران نیز پیش نباید، اشکالی ندارد.

(استفتاء/13188) (منهاج 3/م 8)

6- آیت الله صافی گلپایگانی:

سوال- آیا خرید و استفاده از ماهواره جایز است؟

جواب: استفاده مشروع و مفید از آن اشکال ندارد ولی اگر معرض استفاده نامشروع و فساد اخلاق باشد جایز نیست. در این زمان که شرایط خاص رسانه ها و وسائل ارتباطی، صیانت اخلاقی و هویت اسلامی جامعه مخصوصاً نسل جوان را تهدید می کند همگان مخصوصاً بزرگان خانواده و عائله باید مراقبت نمایند که بستگان آنها به این خطر که از خطر اعتیاد زیان بارتر است مبتلا نشوند و حیات اخلاقی آنها محفوظ بماند.

استفتاء از سایت آیت الله صافی گلپایگانی

7- آیت الله فاضل لنکرانی:

کتاب استفتائات- جلد اول- سؤال 1001 :آیا خرید و نصب آنتن هاى ماهواره اى در منازل جایز است؟ و ثانیاً استفاده افراد از برنامه ها چگونه است؟ و ثالثاً آیا منع کودکان از دیدن برنامه ها، مجوّز تهیه و نصب آنتن و استفاده بزرگترها (پدر و مادر) مى باشد یا خیر؟

جواب: اولا، با توجه به آنچه مطّلعین اظهار مى دارند برنامه هاى ماهواره اکثراً موجب شیوع فحشا و منکر مخصوصاً در رابطه با نسل جوان مى باشد. لذا خرید و نصب آنتن هاى ماهواره اى جایز نیست.

ثانیاً، صرف استفاده از برنامه ها، اگر خارج از برنامه هاى فوق الذکر باشد و موجب انحراف اخلاقى و یا اعتقادى و غیره نباشد، مانعى ندارد.

ثالثاً، اگر استفاده بزرگترها در همان محدوده اى باشد که در جواب دوم ذکر شد، مانعى ندارد. ولى در عین حال عدم جواز خرید و نصب به قوّت خود باقى است.

استفتاء:بسمه تعالی
سلام علیکم
1- استفاده از شبکه قران هرچند ازطریق ماهواره باشد و برنامه های متبذل و مستهجن نداشته باشد اشکال ندارد.
2- هر وسیله ای که دارای دو نوع استفاده حلال و حرام باشد ،خرید و فروش و نگهداری آن برای استفاده در امور حرام، حرام است و برای استفاده‏های حلال جائز است، دستگاه آنتن ماهواره‏ای نیز از این جهت که هم برنامه‏های حلال دارد و هم برنامه‏های حرام، حکم آلات مشترک را دارد، و اگر کسی به قصد استفاده حرام آن را خریداری و نگهداری کند خرید وفروش آن به این قصد و هم چنین نگهداری آن حرام است . اما اگر کسی به قصد استفاده حلال آن را خریداری و نگهداری کند، خرید و فروش آن و استفاده از آن حلال می باشد.
ولکن از آنجا که داشتن ماهواره برای کسی که آن را در اختیار دارد، زمینه دریافت برنامه‏های حرام را کاملاً فراهم می‏کند و گاهی نگهداری آن مفاسد دیگری را نیز دربردارد، خرید و نگهداری آن جائز نیست، مگر برای کسی که به خودش مطمئن است که استفاده از (برنامه‏های حرام) نمی‏کند و بر تهیه و نگهداری آن در خانه‏اش مفسده‏ای هم مترتب نمی‏شود، لکن اگر قانونی در این مورد وجود داشته باشد، باید مراعات گردد.

8- آیت الله خامنه ای:

کتاب استفتائات، سوال 1213- آیا خرید و نگهدارى و استفاده از دستگاه گیرنده برنامه هاى تلویزیونى از ماهواره جایز است؟ و اگر دستگاه گیرنده مجانى به دست انسان برسد چه حکمى دارد؟
جواب: دستگاه آنتن ماهواره اى از این جهت که صرفا وسیله اى براى دریافت برنامه هاى تلویزیونى است که هم برنامه هاى حلال دارد و هم برنامه هاى حرام ، حکم آلات مشترک را دارد . لذا خرید و فروش و نگهدارى آن براى استفاده در امور حرام، حرام است و براى استفاده هاى حلال جایز است. ولى چون این وسیله براى کسى که آن را در اختیار دارد زمینه دریافت برنامه هاى حرام را کاملا فراهم مى کند و گاهى نگهدارى آن مفاسد دیگرى را نیز در بر دارد، خرید و نگهدارى آن جایز نیست مگر براى کسى که به خودش مطمئن است که استفاده حرام از آن نمى کند و بر تهیه و نگهدارى آن در خانه اش مفسده اى هم مترتّب نمى شود . لکن اگر قانونى در این مورد وجود داشته باشد باید مراعات گردد.

9- آیت الله میرزا جواد تبریزی:

کتاب استفتائات سئوال 1211 ـ آیا آنتن ماهواره جزو آلات لهو است ؟ خرید و فروش آن، چگونه است ؟

جواب: بسمه تعالى بر طبق مقررات نظام باید عمل شود , واللّه العالم .

سئوال 1624 ـ نگاه کردن به برنامه هاى ماهواره چه حکمى دارد ؟

جواب: بسمه تعالى چنانچه نگاه کردن آنها موجب تهیج شهوت بر حرام و ترویج فساد در خانواده باشد جایز نیست و در غیر این صورت بایدمراعات مقررات و قوانین شود، واللّه العالم.

منبع:سبزوار نیوز